تاریخ ادبی شعر دفاع مقدس (1359 ـ 1369)

شعر دفاع مقدس، از جمله جریان های شعر معاصر محسوب می شود که حول محور جنگ عراق علیه ایران شکل گرفته است. به واقع، جنگ به منزله ی فرامتنی تاریخی و زمانمند با زمینه های بروز، سیر تاریخی و پیامدهای مشخص، می تواند عاملی برای ایجاد جریانی ادبی باشد. تاریخ ادبی دفاع مقدس (1359 ـ 1369هـ .ش) در پی پاسخ گویی به این پرسش است که فرامتن تاریخی جنگ عراق علیه ایران، چه تأثیراتی در نحوه شکل گیری شعر دفاع مقدس در دهه ی مذکور دارد. به عبارت دیگر، این پژوهش در پی برقراری پیوند مطالعاتی میان دو مقوله متن ادبی و فرامتن تاریخی است و پشتوانه ی نظری آن را، ساختگرایی تکوینی و اعمال دو فرآیند ادراک و توصیف بر مبنای آرای لوسین گلدمن تشکیل می دهد. در اعمال فرآیند ادراک آثار، بررسی ژانرها و زیرژانرهای ادبی مبنا قرار گرفت که برآمده از آرای تینیانف، باختین و تودورف است. بر این اساس آثار 28 تن از شاعران قله و دامنه (صاحب سبک و دنباله رو موفق) که در دهه ی مذکور سروده شده است ذیل ژانر غنایی و هشت زیرژانر طبقه بندی شد که به ترتیب بسامد عبارتند از زیرژانرهای «سوگ¬سرایی (رثا)»، «تکریمی (ستایشی)»، «توصیفی»، «انتقادی»، «انگیزشی»، «عاشقانه»، «عرفانی» و «توصیفی ـ تکریمی». با اعمال فرآیند توصیف آثار بر مبنای فرامتن های تاریخی جنگ، آشکار شد که شعر دفاع مقدس از سال 1359 تا پایان 1369، تحت ارتباط تناظری با فرامتن تاریخی ـ اجتماعی و تاریخی ـ نظامی جنگ شکل گرفته است و عناصر متنی در سه سطح موسیقایی، بلاغی و انگاره ای جلوه گاه این تأثیرپذیری اند. تعادل در میزان تأثیرپذیری مستقیم و غیرمستقیم از فرامتن های تاریخی، سبب بروز تساوی تقریبی میان آثار فرامتن محور و بافت محور شده است. این مقوله نشانگر دو رویکرد پدیده محور و پیامدمحور شعر دفاع مقدس به مقوله تاریخی جنگ است.